ARAŞTIRMA - Fiyat bahane vergi şahane

Konu, Türkiye'deki vergi sisteminden her açıldığında mevcut durumun çarpıklığından bahsedilir. Patronundan çalışanına kadar herkes şikayetini dile getirir. Doğal olarak otorite de savunma için argümanlarını ortaya koyar. Geçtiğimiz aylarda açıklanan Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) verileri de adaletsizliği bir kez daha gözler önüne serdi. Örgütün çalışmasına göre, dolaylı vergi cenneti konumundaki Türkiye'de kazançlardan vergi alınamıyor. Türkiye, organizasyona üye 34 ülke arasında vergi yükünde yüzde 26 ile sondan altıncı sırada yer alırken, Danimarka yüzde 48,2 ile birinci. En düşük vergi yüküne sahip ülke ise yüzde 18,1 ile Meksika. Hem dolaylı hem dolaysız yani toplam vergi yükünde atmosfer bu. Ya sınıf sınıf bakıldığında…

Türkiye, 2010 yılında dolaysız vergi (kurumlar, gelir… ) yükü sıralamasında OECD ülkeleri arasında yüzde 13.6 ile en düşük vergi yükü olan ilk dört ülke arasında. Diğer yandan ÖTV, KDV gibi dolaylı vergilerde ise durum tamamen farklı. Türkiye yüzde 12.4'lük oran ile en yüksek dolaylı vergilerin bulunduğu dokuzuncu ülke. Uzun lafın kısası Türkiye kazançtan vergi toplayamıyor dolayısıyla açığı, ürün ve hizmetler üzerinden aldığı dolaylı vergilerle kapatmaya çalışıyor. Esasen oranlar da adaletsizliği açıkça gösteriyor. Benzin üzerindeki yüzde 60, mobil iletişim üzerindeki yüzde 60, tütün ürünleri üzerindeki yüzde 80 civarındaki vergi yükleri basit birkaç örnek. Bir misal daha var ki, bir kere ödemekle de kurtulamıyorsunuz; Taşıtlar üzerindeki vergi yükü. Daha doğrusu yükleri. Satın alırken, kullanırken, eksiklerini giderirken sürekli devlete pay veriyoruz. Alırken ÖTV, KDV, kredi çekerken KKDF, BSMV, keza yakıt doldururken ÖTV, KDV… Liste uzayıp gidiyor. Üstelik çoğuna da günlük hayatın akışı içinde dikkat etmiyoruz. Basit bir örnek olarak, sadece araba satın alırken devlet yüzde 37 ÖTV, yüzde 18 KDV, MTV ve plaka-tescil masraflarını hemen tahsil ediyor. Aslında 42.600 TL ödeyerek satın aldığımız bir aracın net fiyatı 25.866 TL. Yani daha direksiyona oturup, marşa basmadan aradaki 16.765 TL’lik fark devletin kasasına gidiyor. Geçtiğimiz yıl 800 bini aşkın yeni aracın trafiğe çıktığı düşünülürse toplam rakamı şöyle bir aklınızdan geçirin. Üstelik motor silindir hacmi arttıkça ÖTV oranı da yüzde 37’den yüzde 130’a kadar uzanıyor. Dile getirdiğimiz gibi, bu tutar sadece satın alırken cebimizden çıkıyor. Ya kullanırken? Bir araç sahibinin, satın almadan itibaren beş yıl içinde devlete ne kadar ödediğini araştırdık. İşte detaylar...








Satın alma
Toplam ödenen: 42.600 TL
Devlete giden: 16.765 TL

Devlete aslan payını verdiğimiz kalem burası. Orta sınıfta 42.600 TL’den tüketiciyle buluşan bir aracın net fiyatı 25.835 TL. Kalan kısmın 9.559 TL’si ÖTV, 6.371 TL’si KDV, 450 TL’si plaka-tescil masrafları ve 384 TL’si de MTV’nin ilk taksiti.


Kredi
Toplam ödenen: 53.232 TL
Devlete giden: 3.205 TL

Taşıt kredisi tutarı, satın alınan aracın fiyatının genelde yüzde 80’ini geçemiyor. Dolayısıyla 42.600 TL’lik araç için 34.000 TL kredi çekebiliyoruz. Yüzde 1,34 faiz ve 60 ay vadeli 34.000 bin TL kredi için geri ödeyeceğimiz toplam tutar 53.232 TL olurken, bu paranın 16.027 TL’si faiz. Devlet ise bu işlemin faiz tutarı üzerinden yüzde 15’ini (2.404 TL) Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF) olarak, yüzde 5’ini de (801 TL) Banka ve Sigorta Muamele Vergisi (BSMV) olarak kasasına koyuyor.


Akaryakıt
Toplam ödenen: 27.606 TL
Devlete giden: 16.589 TL

Akaryakıt, araç sürücüleri için bir söyle bin ah işit misali bir konu... Özellikle vergi yükü açısından. Nitekim geçtiğimiz yıl sonu yapılan bir araştırmaya göre benzin üzerinden alınan vergilerde Türkiye, Avrupa Birliği ülkeleri arasında dördüncü. İlk sıradaki Hollanda’da benzin üzerindeki vergi yükü yüzde 61,1. Türkiye'de ise bir litre benzinin satış fiyatı içerisindeki toplam vergi yükü yüzde 60,1 seviyesinde. Senaryomuza göre araç sahibimizin beş yıllık yakıt masrafı 27.606 TL. Bu tutarın 16.589 TL’si ise ÖTV ve KDV olarak devlete gidecek. Ne zamana kadar mı? Elbette Türkiye’de ciddi miktarda petrol bulunana kadar!


Köprü
Toplam ödenen: 6.532,5 TL
Devlete giden: 6.532,5 TL

“Kendi masrafını çıkarsın sonra bedava olacak…” 1973 yılında Boğaziçi Köprüsü açılırken verilmişti bu söz. Aradan geçen 39 yılda bir değil birkaç köprü yapacak para çıktı ama geçiş ne yazık ki hiç bedava olmadı. Daha doğrusu bayramlar dışında. Gelecekte de mevcut durum değişeceğe benzemiyor. Dolayısıyla her yıl 250 kere köprüden geçen araç sahibimiz de bu parayı ödeyecek. Yani 6.532 TL’yi… Elbette bu tutarın tamamı kamuya aktarılacak.


Motorlu Taşıtlar Vergisi
Toplam ödenen: 4.102 TL
Devlete giden: 4.102 TL


Biz aracımızı seçerken motor hacmini küçük tuttuk. Dolayısıyla MTV’miz de buna göre. Bu yıl için 768 TL. Ya biraz daha güçlü kuvvetli bir araç seçseydik. Misalen, şöyle 4.000 cm3’lük bir canavar. İşte o zaman yıllık 17.443 TL ödeyecektik. Beş yıllık faturayı ise siz düşünün. Ya araç sahibimiz. O ise senaryomuza göre beş yılda MTV’ye 4102 TL ödeyecek. Tabii ki paranın hepsi Maliye’ye gidecek.


Kasko
Toplam ödenen: 4.500 TL
Devlete giden:  225 TL


Eğer aracımızı kendi finansmanımızla alsaydık isteğe bağlıydı fakat kredi kullandığımız için kasko sigortası zorunlu. Hem de kredi vadesi boyunca. Sahip olduğumuz 42.600 TL’lik araç için ortalama bir poliçe seçtik ve 1.250 TL’den kaskomuzu başlattık. Üstelik beş yıl içinde hiç kaza yapmayacağımızı varsayarak hasarsızlık indirimlerinden de faydalanacağımızı öngördük. Sonuçta beş yıl için toplam fatura 4.500 TL olarak ortaya çıktı. Sigorta poliçeleri KDV’den muaf olduğu için bu tutarın sadece 224.5 TL’si yani yüzde 5’i BSMV olarak devletin kasasına gidecek.


Araç muayene
Toplam ödenen: 177,9 TL
Devlete giden: 32 TL


Belki de yeni araç sahibinin en şanslı olduğu gider kalemi. Çünkü yeni araçlar ilk üç yıl muayeneden muaf. Sonrasında ise her iki yılda bir zorunlu. Taa ki araç 10 yaşına gelene kadar. Ondan sonra araç her yıl muayeneye girmek zorunda. Bizim aracımız beş yıl içinde bir kere girecek. O da 2015’te. Senaryomuza göre o yıl muayene 177,9 TL. KDV’si ise 32 TL civarında.


Zorunlu trafik sigortası
Toplam ödenen: 1250 TL
Devlete giden: 150 TL


Zorunlu trafik sigortası geçmişte standart bir tarife üzerindendi. Fakat artık şirketler fiyat konusunda serbest. Biz de ortalama bir tutar olarak 290 TL üzerinden poliçemizi başlattık. Hasarsızlıklardan da yaralanacağımızı varsaydık. Beş yılda ortaya çıkan fatura 1250 TL. Trafik sigortasındaki vergi yükü ise biraz kalabalık. Yüzde 5 BSMV, yüzde 2 Güvence Hesabı, yüzde 5 de Geliştirme Fonu kesintileri var. Kısaca 1250 TL’nin 150 TL’si kamuya aktarılıyor.


Araç bakımı
Toplam ödenen: 1635 TL
Devlete giden:  294 TL


Güvenli ve rahat sürüşün en önemli unsurundan biri insansa diğeri de doğal olarak direksiyonuna oturulan araç. İnsan kısmıyla ilgili önlemler size kalmış fakat otomobil tarafında güvenlik ve sürüş keyfinden taviz vermek istemiyorsanız yılda bir servise uğramanız şart. Biz de öyle düşündük ve her yıl aracımızı bakıma götüreceğimizi göz önünde bulundurduk. Siz de bizim gibi düşünüyorsunuz bu kalem için bugünkü fiyatlar üzerinden ayırmanız gereken tutar 1.635 TL. Bu tutarın içindeki KDV miktarı ise 294 TL civarında.

NASIL YAPILDI?

Araştırmamız için tüketim verileri ve donanımıyla ortalama özelliklere sahip 42,600 TL’ye satılan bir araç seçtik. Diğer yandan hesaplamaya konu olan otomobil sahibinin İstanbul’un Anadolu yakasında Kadıköy’de oturduğunu ve Avrupa yakasında Maslak’ta çalıştığını düşündük. Araç sahibinin yılın 250 günü işe gidip gelirken günlük 50 kilometre yol kat ettiğini, kalan tatil günlerinde ise ortalama otomobilini 25 kilometre kullandığını varsaydık. Beş yıllık bir zaman dilimi üzerinden gerçekleştirdiğimiz çalışmada satın almayı, krediyi, Motorlu Taşıtlar Vergisini, yakıtı, köprü ücretini, muayeneyi, sigortayı ve periyodik bakımı araç sahibinin temel giderleri olarak belirledik.

BEŞ YILLIK SENARYO NASIL HAZIRLANDI?

Motorlu Taşıtlar Vergisi: Her yılın sonuna doğru ilan edilen yeniden değerleme oranı üzerinden güncellenen MTV için 2012’de 1-3 yaşındaki 1300-1600 cm3 motor hacmine sahip araçlar için iki eşit taksit halinde 768 TL ödenecek. Maliye Bakanlığı bu yıl ki MTV’yi yüzde 10,26 oran üzerinden güncellerken biz de önümüzdeki gelecek beş yıl için, 2007-2012 arasındaki oranların ortalaması olan yüzde 7,8’i göz önüne aldık. 3-6 yaş aralığındaki araçların MTV tutarı düştüğünden aynı işlemi orada da gerçekleştirdik.

1300-1600 cm3 araçlar için MTV tutarı

	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
1-3 yaş	524	561	628	648	698	768	828	892,5	-	-
3-6 yaş	-	-	-	-	-	576	621	669	721	777
Artış oranı	7,2	12	2,2	7,7	10,26	7,8	7,8	7,8	7,8	7,8

Akaryakıt: Araç sahibimizin bir yılda ortalama 15 bin kilometre yaptığı göz önüne alındığında doğal olarak giderlerden aslan payını da akaryakıt alıyor. Akaryakıtla ilgili projeksiyon ise itiraf etmek gerekirse en zor olanı. Zira bu konudaki belirleyici olan ana unsur küresel petrol fiyatları. Olumlu ya da olumsuz her dalgalanmanın etkisi tabloda da görüleceği gibi bazen indirim bazen de zam olarak pompa fiyatlarına yansıyor. Biz ise gelecek beş yıl ki senaryomuzu ortalama yüzde 10’luk bir artış üzerinden oluşturduk ve hesaplama yaparken aracımızın 100 kilometrede ortalama 6,2 Litre yakıt tükettiğini varsaydık.

95 oktan kurşunsuz benzin

Yıl	Ortalama fiyat (Lt/TL)
2007	2,9
2008	3,31
2009	3,14
2010	3,72
2011	4,25
2012	4,75
2013	5,22
2014	5,74
2015	6,31
2016	6,94

Köprü ücreti: Köprü ücretleri de öngörülmesi zor olan bir diğer gider kalemi. Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere fiyatlar düzenli bir şekilde artmıyor. Aslında bu düzensizliğin altında yatan en önemli etken yargı kararları. Zira geçiş ücretlerine yapılan zamlar 2008’de mahkeme kararıyla geri alındı. Ardından iki yıl sabit kaldı. Ancak düzenli olan bir şey var ki; o da, her zammın 50 kuruş yapıldığı. Biz de beş yılık öngörümüzde bu veriyi kullandık ve her yıl için köprü geçişini 50 kuruş zamlandırdık.

Otomobil köprü geçiş ücretleri

2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
3,75	3,25	3,25	3,75	3,75	4,25	4,75	5,25	5,75	6,25

Araç muayene: Araç muayene tutarı olarak belirlenen ücretler de düzenli bir artış göstermiyor. Biz de geçmiş üç yılın ortalama artış oranı olan yüzde 6,2’yi baz aldık ve baş yıllık projeksiyonumuzu bu rakam üzerinden kurguladık.

Araç muayenesi ücretleri

	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
Tutar	123,9	126,6	135,7	148,68	157,89	167,6	177,9	188,9
Artış oranı	2,1	7,1	9,5	6,2	6,2	6,2	6,2	6,2

Kasko: Senaryomuzu hazırlarken aracımızda beş yıl hiç hasar oluşmayacağını düşündük. Çünkü bu oldukça hassas bir konu. Zira hasarsızlık durumunda her yıl poliçeler yenilenirken ciddi bir indirim söz konusu. Aksi durumda ise önemli bir artış. Piyasadaki şirket sayısı ve rekabet göz önüne alındığında farklı fiyatlar söz konusu olsa da biz 42 bin 600 TL liste fiyatına sahip aracımızı 1250 TL üzerinden sigortalattığımızı varsaydık. Ve hasarsızlık indirimlerini de göz önüne alıp gelecek yıllarda ödeyeceğimiz bedelleri bu tutar üzerinden hesapladık.

Kasko bedeli

2012	2013	2014	2015	2016
1250	1000	900	750	600

Zorunlu trafik sigortası: Trafik sigortaları bir yıl süre ile kullanılabiliyor ve bitiş tarihinden en fazla 30 gün önce yenileniyor. Trafik sigortası eskiden standart bir tutar üzerinden alınırken artık şirketler bu konuda serbest. Biz de aracımızı ortalama bir fiyat olan 290 TL üzerinden sigortalattığımızı düşündük ve ardından gelen yıllar de hasarsızlık indiriminden faydalandığımızı varsaydık. Üçüncü yıldan itibaren indirim son bulduğundan fiyat da bu süreden sonra sabit kaldı.

Zorunlu trafik sigortası

2012	2013	2014	2015	2016
290	270	250	220	220

Araç bakımı: Bir otomobilin vazgeçilmez unsurlardan biri olan periyodik bakımlar her yıl veya 15.000 kilometrede bir yapılıyor. Aracımızın yıllık bakımı masrafı 388 TL tutuyor. Bu tutar beş yıl için de geçerli. Tek istisna 30 bin kilometrede. Ekstra olarak otomobilin yakıt filtresi değişiyor ve fatura tutarı 471 TL’ye yükseliyor. Biz de bu bakımı ikinci yıl yaptıracağımızı varsaydık ve cari fiyatlar üzerinden senaryomuzu yaptık.

Periyodik bakım ücreti

2012	2013	2014	2015	2016
-	388	471	388	388

Bu haber CNBC-e Business dergisinin Ocak 2012 sayısında yayınlandı.