ARAŞTIRMA - Bedavaydı, satılacaktı, kiralanıyor

Boğaz Köprüleri, hem banknot matbaası hem vaat fabrikası gibi çalıştı. Önce “bedava olacak” sonra “fiyatlar yarı yarıya düşecek” dendi. Bir dönem satılmak istendi. Özelleştirme için düğmeye basılınca tekrar gündeme geldi. Üstelik şimdi pakete otoyollar da dahil. 1973’ten bu yana iki kıtayı birbirine bağlayan Boğaziçi Köprüsü’nün eksikliğinin en çok hissedileceği alanlardan biri ulaşım ise diğeri de şüphesiz siyaset olurdu. Zira Boğaziçi Köprüsü kadar siyasi literatüre ve vaade malzeme olan bir yapı herhalde çok azdır. 29 Ekim 1973'ten sonra uzun bir süre hep aynı vaat verildi:

Köprü kendini amorti eder etmez ücretsiz olacak! Kendi parasını çıkarması bir yana paralelindeki Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nü bile amorti etti Boğaziçi Köprüsü. Üstelik bedava geçmekten umudunu kesenlerin en azından ufak bir ricası vardı: “Bari zam yapmayın!” Ama ne mümkün! Gişeler adeta banknot matbaası gibi çalışıyordu. Bol gelir önce Turgut Özal’ın iştahını kabarttı. Köprüyü satmaya karar verdi merhum Başbakan. Bu girişim, uzun süren “Satacağım, sattırmam” tartışmaları arasında kaybolup gitti. Derken, 1991 seçimlerine DYP lideri olarak hazırlanan Süleyman Demirel, meydanlardan bağırdı: “Köprü ücretlerini yarı yarıya indireceğim.”Ancak yeni kabinenin Bayındırlık ve İskan Bakanı Onur Kumbaracıbaşı, Demirel’in vaadini hatırlatan gazetecilere, böyle bir çalışmanın gündemlerinde olmadığını söylüyordu. Bu söz de vaat çöplüğünde yerini almıştı.Tüm bunları niye mi hatırlattık. Köprüler yine satışa çıktı. Üstelik bu sefer bonusu da var: Otoyollar. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB), uzunluğu 1975 kilometre olan köprü ve otoyolları yakında tek paket halinde 25 yıllığına özelleştirecek. Bir anlamda kiralayacak. Beklenen gelir ise 6 milyar doların üzerinde. Özelleştirme sonrasında Karayolları Genel Müdürlüğü, sadece denetim ve kontrol yetkisine sahip olacak. İşletici ise hiç bir şekilde keyfi fiyat belirleyemeyecek. Ayrıca ihaleyi alan şirketin mevcut altyapının geliştirilmesi amacıyla ilave şerit genişletilmesi, bağlantı yolları yapılması gibi yatırım yükümlülükleri de olacak. Peki bu şartlarda köprü ve otoyollar cazip bir yatırım mı? Öncelikle ihaleyi kim alırsa muazzam bir nakit gücüne sahip olacağını belirtelim. Cevabın geri kalan kısmını ise rakamlara bırakalım…

Köprülerden üç milyar araç geçti

Yıl	Gelir (Bin dolar)	2010 fiyatlarıyla gelir* (Bin dolar)	Araç Sayısı (Milyon adet)
1973-1980	153.801	306.118.894	164.226
1980-1990	395.246	845.179.391	453.422
1991-2000	854.506	1.954.407.526	1.048.501
2001-2011	1.457.477	2.729.528.690	1.464.339
TOPLAM	2.861.030	5.835.234.501	3.130.488

Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü

* 2010 yılı ortalama fiyatları ve araç sayıları dikkate alınmıştır.

Köprü ve otoyollara 16 milyar dolar harcandı

Otoyol ve köprüler	Yapım maliyeti (Milyon dolar)	Uzunluk (Km)
Edirne-İstanbul-Ankara Otoyolu	7.888	836
FSM Köprüsü ve çevre yolu	392	35
Boğaziçi Köprüsü ve çevre yolu	45	6
İzmir Çeşme Otoyolu	607	89
İzmir-Aydın Otoyolu	1.851	173
Pozantı-Tarsus-Mersin Otoyolu	5.750	836
Tarsus-Adana-Gaziantep Otoyolu
Toprakkale-İskenderun Otoyolu
Gaziantep-Şanlıurfa Otoyolu
TOPLAM	16.532	1.975

Kaynak: ÖİB Ön Tanıtım Dokümanı

Otoyollardan 10 yılda 2.2 milyar dolar gelir

Yıl	Gelir (Bin dolar)
2001	109.372
2002	81.350
2003	92.293
2004	142.986
2005	175.889
2006	203.880
2007	296.413
2008	302.465
2009	260.094
2010	374.942
2011	188.100
TOPLAM	2.227.784

Kaynak: ÖİB Ön Tanıtım Dokümanı

İhaleyi alan bakımı da üstlenecek

Otoyol-Köprü	Bakım harcaması (Milyon dolar)
	2007	2008	2009	2010
Edirne-İstanbul Otoyolu	21	26	20	25
İstanbul-Ankara Otoyolu	54	55	53	56
FSM Köprüsü ve Çevre Otoyolu	12	15	18	19
Boğaziçi Köprüsü	5	2	2	2
İzmir-Çeşme Otoyolu	6	6	6	5
İzmir-Aydın Otoyolu	16	14	14	14
Pozantı-Tarsus-Mersin Otoyolu	8	10	10	12
Adana-İskenderun-Şanlıurfa Otoyolu	14	16	21	21
TOPLAM	136	144	144	154

Kaynak: ÖİB Ön Tanıtım Dokümanı

Bu haber CNBC-e Business dergisinin Ekim 2011 sayısında yayınlandı.